W życiu każdego z nas przychodzi kiedyś chwila gdy musimy pożegnać się z kimś kto był nam bliski. Nie zawsze są to momenty, których się spodziewaliśmy, a nawet jeżeli wiedzieliśmy, że ten dzień w nieodległej przyszłości nadejdzie to nie każdy z nas ma przecież sporządzony testament.
Jeżeli zmarła osoba za wczasu przygotowała formalności na swoje odejście to zazwyczaj robiła to na 2 sposoby: Albo przepisała swój majątek na bliskie jej osoby drogą darowizny albo sporządziła testament, w którym wymieniła osoby, którym chciała przekazać swoją własność. W jednym i drugim przypadku takie działanie zdecydowanie ułatwia spadkobiercom proces przejęcia majątku po zmarłym, lecz i tak nie rozwiązuje to ewentualnego konfliktu. Osoby które zostały pominięte w testamencie lub darowiźnie, a powinny być naturalnymi spadkobiercami zmarłego mogą nawet do 5 lat po jego śmierci ubiegać się o zachowek, czyli o majątek który przysługiwałby im w ramach prawa, lecz poprzez zmarłego został pominięty. Wartość zachowku może wynosić do 2/3 wartości udziału w spadku, który przysługiwałby takiej osobie gdyby nie było testamentu lub darowizny.
Choć nie zawsze jest to możliwe to warto ustalić z pozostałą rodziną zmarłego ich roszczenia dotyczące spadku już na samym początku, aby uniknąć zbędnych konfliktów i niemiłych zaskoczeń związanych z podważeniem testamentu po kilku latach gdy ktoś pominięty w postępowaniu dowie się lub przypomni sobie o możliwości zdobycia zachowku.
Żeby to wszystko sobie usystematyzować musimy najpierw wiedzieć kto i w jakiej kolejności jest prawnym spadkobiercą po zmarłym.
Otóż największym beneficjentem zazwyczaj jest współmałżonek zmarłej osoby (przy założeniu, że nie było podpisanej rozdzielności majątkowej zwanej intercyzą). W sytuacji gdy w małżeństwie nie było dzieci majątek dziedziczy współmałżonek. Jeżeli małżeństwo posiadało dzieci to 1/2 majątku dziedziczy współmałżonek, a druga 1/2 dziedziczą dzieci (jeżeli dzieci było kilkoro to ich część jest dzielona równo pomiędzy nie). Jeżeli zmarła/zmarły była po rozwodzie, była panną lub kawalerem, wdową lub wdowcem to majątek w całości dziedziczą dzieci (do równego podziału pomiędzy nie). Jeżeli zmarły nie posiadał małżonka ani dzieci to jego rodzice dziedziczą po nim. Jeżeli oni również nie żyją to wtedy szukana jest dalsza rodzina (np. Rodzeństwo, kuzynostwo itd.).
Warto również dodać, że jeżeli jedno z dzieci zmarłego nie żyje, a posiadało swoje potomstwo to do części majątku, która by takiej osobie przysługiwała mają prawa jej dzieci (w takiej samej części jak gdyby ich rodzic żył). W ostatniej najrzadszej sytuacji gdy nie można znaleźć jakichkolwiek krewnych zmarłej osoby, jej majątek przechodzi na rzecz Państwa jako mienie bezdziedziczne).
Aby uzyskać majątek zmarłego, który nie był przekazany wcześniej drogą darowizny konieczne jest przeprowadzenie postępowania spadkowego, w którym spadkobiercy ubiegają się o otrzymanie majątku zmarłego na opisanych powyżej zasadach. Niezbędne jest bowiem formalne potwierdzenie nabytych praw do spadku, a takie można otrzymać wyłącznie w ramach stosownego postępowania sądowego lub notarialnego. Postępowanie spadkowe występuje tylko w tych dwóch opisanych powyżej formach:
- Postępowania sądowego w sprawie stwierdzenia nabycia spadku.
- Postępowania notarialnego, w którym sporządzony jest protokół dziedziczenia oraz akt poświadczenia dziedziczenia (APD)
Wybór formy postępowania spadkowego zależy co do zasady od spadkobierców, ale uzależniony jest od zgodnej woli wszystkich dziedziczących.
Najszybszą formą postępowania spadkowego jest sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia (APD) u Notariusza. Ta opcja jest jednak dostępna tylko wtedy gdy mamy do czynienia z wyłącznie jednym spadkobiercą albo gdy wszyscy spadkobiercy wyrażają na to zgodę (nie kwestionują testamentu zmarłego). Forma ta możliwa jest tylko wtedy gdy zagwarantowana jest obecność wszystkich potencjalnych spadkobierców. Jeżeli ten warunek nie jest spełniony konieczne jest przeprowadzenie postępowania spadkowego drogą sądową.
Gdy postępowanie spadkowe zostanie zakończone (notarialnie lub sądownie) dopiero wtedy spadkobiercy mogą swobodnie dysponować otrzymanym majątkiem po zmarłym, który staje się wówczas ich własnością, z którą mogą już zrobić wszystko co uznają za stosowne.